Czwartek, 2024-03-28, 6:05 PM

Strona Jana pielgrzyma

Menu
Wejście
Kategorie
Pielgrzymki [31]
Bliski wschód [14]
Relikwie i cudowne ikony [32]
Tradycje prawosławia [36]
Relacje międzywyznaniowe [45]
Rozważania teologiczne [48]
Inne [76]
Wyszukiwanie
Statystyka

Online razem: 1
Gości: 1
Użytkowników 0

Katalog artykułów

Główna » Artykuły » Tradycje prawosławia

WYSTRÓJ IKONOGRAFICZNY SOBORU ŚW.ALEKSANDRA NEWSKIEGO

     Do realizacji wystroju ikonograficznego soboru Aleksandra Newskiego w Warszawie zaproszono najwybitniejszych  malarzy, z nazwiskami znanymi nie tylko w Rosji, ale i poza jej granicami. Byli to między innymi W.Wasniecow, W.Bielajew, M.Charłamow, W.Gurianow, M.Koszelew, M.Sytkowski, M.Szachowski.  

Autorem programu ikonograficznego soboru był dyrektor Instytutu Archeologii w Petersburgu N. Pokrowski. Opracował on zarówno dekorację zewnętrzną  jak i wewnętrzną świątyni, podporządkowując ją ściśle wymogom teologicznym i kanonicznym.  Malarstwo ścienne świątyni prawosławnej winno stanowić nie prosty wybór  przypadkowych  wyobrażeń lecz określony system, oparty na  kanonach i tradycji Cerkwi. Tym samym porządek poszczególnych wyobrażeń nie mógł być dowolny. Uzasadniała go wielowiekowa tradycja, teksty liturgiczne, oraz zbiory reguł: Cerkiew to obraz świata widzialnego i niewidzialnego. Ołtarz to sanktuarium z życiodajnym stołem, na którym sprawuje się sakrament Eucharystii. Tu przedstawiano m.in. świętych biskupów, jako następców Apostołów i ojców Kościoła.  W cerkwi, w tym niebiańskim raju, ważne miejsce zajmuje Matka Boska. Dlatego Jej wyobrażenie zwykle umieszczano w absydzie ołtarzowej. Kopułę główną przeznaczano na obraz Chrystusa. Poniżej z czterech stron przedstawiano wyobrażenia ewangelistów, bowiem za ich pośrednictwem we wszystkich stronach świata rozprzestrzeniła się nauka Chrystusa. Sceny z Ewangelii umieszczano na ścianach wewnątrz świątyni. Sąd Ostateczny, zwykle przedstawiano na ścianie zachodniej nad głównym  wejściem do świątyni. Miał on symbolizować koniec cerkwi ziemskiej. Tak ustalony program malarski wpisano we wnętrze soboru św. Aleksandra Newskiego, dostosowując przedstawienia do pól wyznaczonych strukturą budowli.

Główny środkowy ołtarz, zgodnie z wezwaniem soboru, poświęcono św.Aleksandrowi Newskiemu. W absydzie umieszczono, wykonane według projektu Wiktora Wasniecowa, trzy mozaiki - wielkie ikonograficzne przedstawienie: w samej górze „Trójcę Świętą” w wariancie ikony A.Rublowa, następnie wielopostaciową kompozycję „O Tiebie radujetsia, Błagodatnaja, wsiakaja twar” i poniżej „Komunię Apostołów”, wskazującą na ustanowienie przez Chrystusa sakramentu Eucharystii.   

Główna mozaika, największe dzieło W.Wasniecowa, stanowiła dwusferową kompozycję, w centrum której znajdowała  się Matka Boska z Dzieciątkiem. Po obu stronach Bogurodzicy przedstawiono Archaniołów Michała i Gabriela w otoczeniu  chórów anielskich. Strefę dolną reprezentował rodzaj ludzki w osobach wielu znanych świętych Kościoła powszechnego i Cerkwi rosyjskiej. Cały obraz przedstawiał adorację Królowej Niebios przez zastępy anielskie i przedstawicieli rodzaju  ludzkiego. Nad łukiem głównej absydy umieszczono „Ostatnią Wieczerzę”, zaś nad łukami bocznych absyd Ukrzyżowanie Chrystusa oraz Złożenie do grobu.

Główną kopułę wypełniało przedstawienie Chrystusa Pantokratora  w otoczeniu Cherubinów.  Autorem kompozycji był M. Charłamow.  Chrystus ukazany był w złotej tunice trzymając w lewej ręce Ewangelię, prawą rękę unosił w geście błogosławieństwa. Pod środkową kopułą umieszczono czterech Ewangelistów.  Przestrzeń wokół nich dekorowały  wyobrażenia: Zbawiciel  w otoczeniu Aniołów, Chrystus „Nie ręką ludzką wykonany” i dwa zastępy Aniołów.  Pozostałe cztery mniejsze kopuły  zdobiły przedstawienia:  Matki Boskiej, Jana Chrzciciela, Emanuela i Rady Aniołów. Tym samym, zgodnie z założeniem, górne partie środkowej części świątyni obrazowały Głowę Kościoła – Chrystusa, siły niebiańskie oraz założycieli Kościoła.   

Dekoracją objęto również cztery tympanony pod mniejszymi kopułami. Znalazły się tam przedstawienia: Zmartwychwstania Pańskiego, Wniebowstąpienia, Zesłania Ducha Świętego na Apostołów  i Zejścia Chrystusa do otchłani.

Całą świątynię od wewnątrz opasywał fryz z przedstawieniami Apostołów, świętych i błogosławionych, dzieło M.Charłamowa. Powyżej cały sobór obiegał rząd kompozycji utworzony z medalionów z przedstawieniami proroków oraz scen staro- i nowo testamentowych, takich jak:  Ofiara Abla i Melchizedeka, Mojżesza i Aarona. Poniżej w dwóch rzędach znalazły się przedstawienia najważniejszych zdarzeń Ewangelicznych, poczynając od Dzieciństwa Jezusa aż po Zmartwychwstanie. I tak na południowej ścianie umieszczono m.in. Narodzenie Chrystusa, Pokłon pasterzy, Ofiarowanie Matki Bożej w świątyni, Objawienie Anioła Józefowi, Ucieczkę do Egiptu, Rzeź niewiniątek, Chrystus nauczający w świątyni, Chrzest Chrystusa, Przemienienie Pańskie, Kazanie na górze, Spotkanie Chrystusa z Samarytanką.

Analogicznie ścianę północną dekorowały obrazy również ułożone w rzędach: Cudowne rozmnożenie chleba, Cud w Kanie Galilejskiej, Poskromienie burzy, Uzdrowienie obłąkanego, Wskrzeszenie Łazarza, Wjazd do Jerozolimy, Modlitwa w ogrodzie Getsemani, Sąd u Piłata, Niesienie Krzyża, Spotkanie w drodze do Emaus.

Zachodnią ścianę nad bocznymi wejściami, zdobiły dużych rozmiarów kompozycje M.Koszelewa: Zaśnięcia Matki Bożej i Pokrowa. Po obu stronach chórów umieszczono Narodziny i Ofiarowanie MB. Centrum zachodniej ściany zajmował Sąd Ostateczny. Nad chórami między oknami M.Charłamow przestawił „Świetlisty Krzyż”. Dekoracją freskową pokryto również ściany długich galerii, ciągnących się wzdłuż obu stron nawy. Przedstawiały one główne wydarzenia ze Starego Testamentu.

Na podstawach granitowych filarów umieszczono mozaiki. Na jednym z nich,  od strony ołtarza, umieszczono św. Aleksego metropolitę moskiewskiego, na drugim św. Józefa Wołockiego, jednego z twórców koncepcji monastycyzmu na Rusi. Na filarach bliżej wejścia znajdowały się mozaiki przedstawiające św.Marię Egipcjankę i św. Jerzego Zwycięzcę. 

Dekoracja zewnętrzna soboru ograniczała się do wyłożonych mozaiką tympanonów w portalach. W fasadzie zachodniej nad wejściem głównym przedstawiono Chrystusa na Tronie”, Matkę Bożą w otoczeniu Aniołów – z lewej  oraz Sobór Archistratega Michała - z prawej strony. Portal południowy tworzyła kompozycja Chwała św.Aleksandra Newskiego, zaś na portalu północnym obraz „Deisis”, wg projektu M.Koszelewa. Tak więc na zewnątrz dekoracja malarska posłużyła do wyłożonych mozaiką tympanonów w portalach. Natomiast wewnątrz, niemal całą przestrzeń ścian soboru, pokryła  ikonografia przedstawiająca  najważniejsze sceny zarówno ze Starego jak i Nowego Testamentu.

Reasumując, z opisu ikonografii soboru wynika, że była to świątynia unikalna zarówno w aspekcie religijnym jak i artystycznym. W pierwszym przypadku była to żywa Ewangelia głosząca światu Dobrą Nowinę, z drugiej arcydzieło malarskie i mozaiczne jakich nie wiele na świecie. W tej świątyni każdy  mógł znaleźć i cudowne wyobrażenia Cerkwi Triumfującej  i niezwykłe arcydzieła rąk ludzkich. Jeśli do tego wszystkiego dodamy cudowny ryt prawosławnych nabożeństw i towarzyszące im niezwykłe chóry – modlący się w tej świątyni mogli się  poczuć  jak niegdyś posłowie św.Włodzimierza kijowskiego w Agia Sofia w Konstantynopolu, co zdecydowało o przyjęciu Prawosławia przez Ruś. Dla katolików, przesiąkniętych tradycją zachodnią i fanatyzmem religijnym, sobór nie przedstawiał żadnej wartości ani religijnej, ani artystycznej i dlatego, podzielił los wielu świątyń prawosławnych w Polsce, został ze wszystkimi arcydziełami i świętościami   wdeptany w ziemię !      

_____________________________________________________     

Oprac.na podst. P.Paszkiewicz „ Pod berłem Romanowów”, 1991r.                                 

                 

 

       

 

Kategoria: Tradycje prawosławia | Dodał: pielgrzym (2015-09-14)
Odsłon: 934