Kilka lat temu, w drodze na Krym, odwiedziliśmy jako pielgrzymi Charków, a w nim przepiękny sobór katedralny. Wyróżnia się on swoją niezwykłą architekturą pośród wielu obiektów sakralnych tego miasta. W soborze tym znajdują się relikwie św. Atanazego, patriarchy bizantyjskiego. Wielu z nas, podróżując z pielgrzymką do świątyń Rosji czy Ukrainy, widziało i adorowało niezliczoną ilości relikwii świętych. Jednakże to co ujrzeliśmy w Charkowie było dla nas wielką niespodzianką. Mianowicie, święty nie leżał jak zwykle w sarkofagu, lecz siedział jak w czasie nabożeństwa. Patriarcha ubrany jest w szaty liturgiczne, a głowę dekoruje mitra. Obok stoi pastorał. Sarkofag, w kształcie kapliczki, znajduje się po prawej stronie świątyni w pobliżu ikonostasu. Wszyscy podchodziliśmy i całowali w prawe ramię świętego, podobnie jak czynią duchowni podczas św. Liturgii.

Wielu z nas zastanawiało się dlaczego relikwie te znajdują się nie w Bizancjum lecz na Ukrainie. Odpowiedź znajdujemy w opisie życia świętego. Patriarcha Atanazy III w 1654 roku był z wizytą w Moskwie. W drodze powrotnej do Stambułu zachorował. Zatrzymał się na Ukrainie w Mgarskim Monasterze w Łubnach na Wołyniu. Na skutek trudów podróży otworzyły się na jego ciele wcześniejsze rany, co spowodowało jego śmierć. Patriarcha zmarł w czasie nabożeństwa siedząc na katedrze. Pochowany został w głównej świątyni monasteru, w specjalnie wymurowanym grobie. Pochowano w pozycji siedzącej, stosownie do obowiązującego w Bizancjum zwyczaju pochówku patriarchów. Po ośmiu latach grób otwarto i okazało się, że ciało patriarchy nie uległo rozkładowi. Cała świątynia napełniła się cudownym zapachem. Relikwie w nowych szatach liturgicznych pomieszczono w relikwiarzu również w pozycji siedzącej. Relikwie zasłynęły cudami co przyspieszyło kanonizację patriarchy. Uroczystości kanonizacyjne odbyły się w 1662 roku. Adorując relikwie wielu ludzi doznawało cudownych uzdrowień. Wieść o cudach przy relikwiach rozeszła się po świecie. Do monasteru w Łubnej zaczęła napływać fala pielgrzymów. Przywożono też swoich chorych. Wielu z nich wracało w zdrowiu.

W XIX w. zostały zebrane dane na temat życia św. Atanazego oraz opis cudów dokonywanych od jego relikwii. Opracowano też porządek nabożeństwa ku czci świętego. Dzięki relikwiom Mgarski Monaster w Łubnej stał się sławny na całą Ukrainę. Na przestrzeni wieków przeżywał on wzloty i upadki. Często nawiedzały go pożary. Pomimo to relikwie cudem ocalały. Pozostawały w Łubnej aż do czasu rewolucji 1917 r.

Władza komunistyczna masowo likwidowała monastery. Tak było i w przypadku monasteru w Łubnej. Przy likwidacji monasteru śmierć poniosło 17 mnichów. W latach dwudziestych władze komunistyczne przystąpiły do przejmowania z monasterów i parafii wartościowych przedmiotów, takich jak naczynia liturgiczne, srebrne i złote okładziny ikon itp. Z monasteru w Łubnej komisja przejęła całe wyposażenie liturgiczne oraz srebrny sarkofag św. Atanazego. Zabrano też relikwie. Całość trafiła do Charkowa, gdzie przebywają po dziś dzień.

Relikwie św. Atanazego są świadectwem jakich patriarchów miało niegdyś Bizancjum. Na przestrzeni dziejów wielu zasiadających na tym tronie było zaliczonych do grona świętych. Niestety, już w naszych czasach sytuacja zmieniła się radykalnie. Poczynając od patriarchy Atenagorasa (zm.w1972 r.), a skończywszy na obecnie urzędującym patriarsze Bartolomeo, nastąpił wyraźny spadek autorytetu i chyba świętości życia, tych dostojników Kościoła. Obaj pobierali nauki na uczelniach katolickich i pozyskali duch katolicyzmu. Zbliżyli się z Watykanem, wspólnie celebrując nabożeństwa. Nie ukrywali też swoich dążeń do zawarcia unii z Kościołem katolickim. Patriarcha Atenagoras samodzielnie zniósł anatemę (ekskomunikę) nałożoną na Kościół katolicki w 1054 r. po jego odpadnięciu od Kościoła powszechnego. Skończyło się to tym, że po śmierci nie można było pochować patriarchy na siedząco gdyż ciało bardzo szybko uległo rozkładowi.

Z kolei patriarcha Bartolomeo, oprócz więzów łączących go z Watykanem, dopuścił się naruszenia obowiązujących w Kościele kanonów i udzielił autokefalii oderwanym od cerkwi ugrupowaniom na Ukrainie. Bezprawnie wkroczył na teren Patriarchatu Moskiewskiego. Przywrócił do godności biskupiej osoby wyświęcone bez zachowania sukcesji apostolskiej. Wywołał na Ukrainie wielki rozłam w cerkwi. Nowopowstały twór, zwany Prawosławną Cerkwią Ukrainy, dokonuje siłowego przyjęcia kanonicznych cerkwi na Ukrainie. Z punktu widzenia dogmatycznego wszystkie sakramenty sprawowane przez PCU pozbawione są łaski Ducha Świętego.

W taki sposób patriarcha Bartolomeo odizolował siebie od reszty Kościołów prawosławnych i jako twórca raskołu czy schizmy w Kościele zasłużył na potępienie. Według ojców świętych taki grzech może być traktowany na równi z grzechem zniewagi Ducha Świętego. Miejmy nadzieję, że patriarcha Bartolomeo opamięta się i wróci na łono Kościoła prawosławnego, czego mu z całego serca życzymy.

W związku z tym, że artykuł niniejszy zatytułowałem „Siedzący Patriarcha” powiedzmy jeszcze o jednym siedzącym patriarsze. Tym razem mowa będzie o patriarsze żywym, który od kilkunastu lat siedzi w więzieniu domowym. Długo zastanawiałem się, czy o tym w ogóle pisać. Niech mi Bóg wybaczy, że poruszam sprawy dotyczące naszych najważniejszych dostojników kościelnych. A sprawa przedstawia się następująco:

Żyjemy w ciekawych czasach. Nie wszyscy wiedzą, że oprócz Watykanu, gdzie jest dwóch papieży – urzędujący Franciszek i Benedykt XVI, który abdykował w 2013 roku, - również w Jerozolimie zaistniała podobna sytuacja. Aktualnie urzędującym patriarchą jest Teofil III, a w domowym areszcie przebywa patriarcha Ireneusz. Oto jak do tego doszło:

W 2000 r. zmarł w Jerozolimie patriarcha Diodor. W 2001 r. Patriarcha Ekumeniczny zwołał do Stambułu przedstawicieli wszystkich kościołów na synod dla wybrania nowego patriarchy dla Cerkwi w Jerozolimie. Naszą cerkiew na synodzie reprezentował metropolita Sawa. W sumie przybyło 14 głów kościołów autokefalicznych. Na patriarchę został wybrany 65-letni arcybiskup Ireneusz.

Patriarchat Jerozolimski jest nie wielki i obejmuje prawosławie w Jordanii, Palestynie i Izraelu. Stosownie do tradycji wybór nowego patriarchy powinny akceptować władze państw, które należą do tego patriarchatu. Wkrótce król Jordanii i władze Palestyny zaakceptowały wybór nowego patriarchy. Wstrzymał się natomiast Izrael. Sytuacja taka trwała do roku 2005. W celu uzyskania poparcia ze strony Izraela patriarcha Ireneusz podjął zgubną dla siebie decyzję – sprzedaży biznesmenom żydowskim niewielkiego terenu we wschodniej części Starej Jerozolimy w pobliżu bramy Jafskiej. Według Palestyńczyków teren ten przed zajęciem przez Izrael Zachodniego Brzegu był ich własnością. Wieść o sprzedaży terenu rozniosła się lotem błyskawicy po całej Azji Mniejszej. Wywołało to konsternację i oburzenie. Wobec tego iż patriarcha Ireneusz nie konsultował swojej decyzji z lokalnym duchowieństwem, 17 biskupów i wielu duchowieństwa, pochodzenia palestyńskiego, wypowiedziało mu posłuszeństwo, żądając ustąpienia patriarchy.

Przy wsparciu policji izraelskiej patriarchę Ireneusza osadzono w areszcie domowym, a lokalny sobór pozbawił go tytułu patriarchy. Zdetronizowany patriarcha przebywa w celi znajdującej się nad Grobem Chrystusowym. Wejście do celi zostało zamurowane, a w oknie wstawiono kratę. Znajduje się tam dwa małe pokoiki i cerkiewka, w której biskup Ireneusz odprawia nabożeństwa. Nad tą celą mieszka rodzina arabska, która systematycznie na sznurku opuszcza dla więźnia żywność. Nie wykluczone, że jest to więzienie dożywotne dla byłego patriarchy.

Synod zwołany przez patriarchę Bartolomeo w 2005 r. stwierdził, że nie ma możliwości bezpośredniej ingerencji w sprawy Patriarchatu Jerozolimskiego. Wobec tego wybrano dla Cerkwi Jerozolimskiej nowego patriarchę. Został nim arcybiskup Teofil III. Tym samym synod przyjął do wiadomości decyzję Cerkwi Jerozolimskiej o pozbawieniu tytułu i uwięzieniu patriarchy Ireneusza. Taki stan trwa po dzień dzisiejszy. Opinie prezentowane w mediach są diametralnie różne. Jedni bronią patriarchę, inni uważają że sam zasłużył na taki los. Nic nie dzieje się bez woli Bożej. Pomóc Patriarsze może wyłącznie nasza modlitwa.

_____________________________

Mgarski Monaster, Fora Internetowe

P.S.

W dniu 10 stycznia 2023 r. zmarł Patriarcha Jerozolimski Ireneusz.  Ze względu na zły stan zdrowia skierowano go na leczenie do Aten.  Stało się to akurat  w szczytowym okresie pandemii Covid 19.  Wielkanoc w tym roku obchodzono w Jerozolimie bez pielgrzymów.  Zachowały się zdjęcia jak Patriarcha  Teofil III przy całkowicie pustej bazylice,  zaledwie z jednym duchownym obchodzi św. Grób Chrystusowy,   modląc  się o zesłanie św. ognia. Istnieją komentarze, że być może jest to skutek wyjazdu z Jerozolimy Patriarchy Ireneusza.  

Jak się okazuje miejscowy sąd niczego nie udowodnił Patriarsze z tego o co  obwiniają go  oficjalne służby.  Mało tego w procederze usunięcia Patriarchy istnieje wyraźny ślad amerykański.  Patriarcha krytykował USA za wojny na Bliskim Wschodzie, nie akceptował dążeń Bizancjum do unii z Watykanem.  Reasumując, usunięcie Patriarchy i jego trwający ponad 10 lat areszt domowy,  był pozbawiony  zarówno podstaw prawnych jak i kanonicznych. Patriarcha stał się wiec męczennikiem naszych czasów. 

W  2022 roku zmarł również Papież  Benedykt XVI.