O nabożeństwach prawosławnych napisano wiele. Dowodzi to jak ważną sprawą w naszym życiu religijnym są nabożeństwa. W czasie ich odprawiania wierni koncentrują swoją uwagę głównie na śpiewie cerkiewnym, mniej na czytaniach czy ikonach, nie zdając sobie sprawy, że drugą składową częścią naszych nabożeństw są zawarte w nich symbole. Zatem modlitwą jest nie tylko to co słyszymy, ale i to co oglądamy podczas nabożeństw. Każdy ruch duchownego, każde wejście, otwarcie carskich wrót, czy kadzidło - posiada głęboki sens liturgiczny. Sens ten został nadany przez ich twórców, natchnionych Duchem Świętym. Powstały więc dzieła unikalne, prawdziwe misteria, jakich nie ma nigdzie poza Prawosławiem. Dlatego tak ważny, tak zbawienny jest nasz udział w nabożeństwach. Zacznijmy od nabożeństwa odprawianego w soboty, bądź w przede dniu wielkich świąt.
Całonocne czuwanie (Wsienoszcznoje bdienije).
W dawnych czasach nabożeństwo to zaczynało się wieczorem, a kończyło się rankiem, stąd taka nazwa. Praktyka ta istnieje jeszcze w niektórych monasterach na Atosie. Nabożeństwo składa się z wieczerni i jutrzni. Zaczyna się otwarciem carskich wrót i kadzeniem w ołtarzu (prezbiterium). Symbolizują one objawienie się chwały Bożej przy stworzeniu świata i człowieka. Śpiew psalmu 103 – "Błogosław dusza moja Pana"… pokazuje zadziwiający obraz tworzonego świata. Kadzenie całej świątyni symbolizuje Ducha Świętego unoszącego się nad wodami. Świeca w ręku duchownego oznacza światło, które pojawiło się już na początku stworzenia. Zamknięcie carskich wrót po odśpiewaniu psalmu symbolizuje zamknięcie bram raju po upadku naszych prarodziców. Modlitwa kapłana przed zamkniętymi carskimi wrotami symbolizuje płacz i modlitwy Adama po wygnaniu z raju. Psalm „Błażen muż”… symbolizuje obietnicę Bożą przyjścia na ziemię Mesjasza.
Wielka ektenia i pieśń „Gospodi wozzwach k Tiebie”… symbolizują dalszy ciąg modlitewnych wezwań Adama o wybaczenie grzechu pierworodnego i zarazem nadzieję na odkupienie rodzaju ludzkiego przez Zbawiciela.
Kolejne otwarcie carskich wrót symbolizuje wcielenie się Syna Bożego od Przenajświętszej Marii Panny. Wyjście duchownego z ołtarza symbolizuje przyjście na ziemię naszego Zbawiciela, zaś świeca symbolizuje św. Jana Chrzciciela. Kadzidło symbolizuje zejście na ziemię razem ze Zbawicielem Ducha Świętego. Wejście duchownego do ołtarza przez wrota carskie i przybliżenie się do miejsca za Prestołem oznacza wstąpienie Zbawiciela na niebiosa i zajęcie miejsca po prawicy Boga Ojca.
Pieśń „Światłości cicha”… oznacza adorację Zbawiciela za odkupienie rodzaju ludzkiego. W przede dniu wielkich świat odprawia się tzw. litię (litania). Duchowni wychodzą do przedsionka świątyni i modlą się o odpuszczenie naszych grzechów. Przywołuje się wiele imion świętych prosząc o ich modlitwy. W starożytności, a nawet i obecnie np. na Grabarce, litania odprawiana jest wokół świątyni.
Modlitwa św. Symeona „Nynie odpuszczajeszy”… przypomina o konieczności bycia gotowym na odejście z tego świata. Pieśń „Bogorodice, Diewo radujsia”… oznacza zwiastowanie Przenajświętszej Bogurodzicy.
Błogosławienie 5 chlebów, wina i oliwy - przypomina o cudzie Zbawiciela nakarmienia 5 tysięcy ludzi 5 chlebami. Nawiązuje także do starożytnej tradycji, gdy błogosławione pokarmy rozdawano wiernym.
Jutrznia zaczyna się czytaniem 6 psalmów, które symbolizują płacz pokutującego grzesznika. Przyciemnione światła w czasie czytania oznaczają grzeszny stan naszych dusz. Palące się w półmroku lampki oliwne symbolizują noc betlejemską, a słowa „Chwała na wysokościach”… śpiew anielski zwiastujący narodzenie Zbawiciela. Kapłan modlący się przed carskimi wrotami symbolizuje Chrystusa do czasu Jego objawienia się światu dla głoszenia Ewangelii. Śpiew „Bog Hospod’ i jawisia nam” przypomina o zstąpieniu na ziemię Zbawiciela. Czytanie kafizm symbolizuje cierpienia Chrystusa.
Najbardziej uroczystą częścią Jutrzni jest pieśń „Chwalitie Imia Hospodnie” (Chwalcie Imię Pana) – wzywa wiernych do wychwalania Boga za Jego dobrodziejstwa i miłosierdzie wobec rodzaju ludzkiego. Otwarcie carskich wrót symbolizuje odwalenie przez anioła kamienia od grobu Chrystusowego. Zaś kadzenie świątyni - niewiasty niosące miro dla namaszczenia ciała Zbawiciela. Potem następuje czytanie z Ewangelii. W czasie czytania kanonu duchowny pomazuje wiernych oświęconym olejkiem na znak przywołania miłości i błogosławieństwa Bożego. Po kanonie duchowny ogłasza: „Chwała Tobie, Który pokazał nam światło”… po czym chór śpiewa szczególną pieśń wychwalając Stwórcę. Po niej następują dwie ektenie, które kończą Jutrznię.
LITURGIA Jest to najważniejsze ze wszystkich nabożeństw, bowiem w niej wspomina się całe ziemskie życie naszego Zbawiciela. Liturgia składa się z 3 części: Proskomidii, Liturgii Katechumenów i Liturgii Wiernych.
Proskomidia stanowi przygotowanie darów dla Eucharystii. Symbolizuje ona zarówno narodzenie jak i śmierć Zbawiciela. Symbolika Proskomidii jest następująca: na żertwienniku (stół ofiarny, symbolizujący zarówno jaskinię betlejemską jak i grób Chrystusowy), duchowny wycina z dużej prosfory kwadrat symbolizujący Baranka i układa go na talerzyku z nóżką zwanym diskosem. Z innej prosfory wycina trójkątną cząstkę symbolizującą Matkę Bożą, jako naszą Orędowniczkę przed Tronem Bożym i układa ją po prawej stronie na diskosie. Analogiczne 9 cząsteczek, symbolizujących dziewięć czynów anielskich, układa po lewej stronie. Na dole diskosa układane są cząsteczki prosfor wyjęte za żywych i zmarłych, imiona których czytane są w czasie ich wyjmowania. Nad wyjętymi częściami prosfor ustawia się podpórkę w kształcie krzyża, symbolizującą gwiazdę betlejemską. Do kielicha wlewa się wino czerwone gronowe słodkie. Całość przykrywa się specjalną chustą, symbolizującą zarówno pieluszki Dzieciątka jak i całun pogrzebowy Chrystusa. W czasie całej Proskomidii duchowny czyta ustalone modlitwy. Proskomidię kończy kadzenie przygotowanych darów i stołu ofiarnego. Sama prosfora, składająca się z dwóch części, symbolizuje dwie natury Chrystusa.
Liturgia Katechumenów W dawnych wiekach katechumenami byli przeważnie ludzie dorośli. Przed chrztem przechodzili okres przygotowawczy, poświęcony głównie na poznanie prawd wiary chrześcijańskiej. Dlatego mogli uczestniczyć tylko w drugiej części Liturgii tj. Liturgii Katechumenów. Przed Liturgią duchowny kadzi całą świątynię, aby to co za chwilę nastąpi oddziaływało na wszystkie nasze zmysły: wzrok, powonienie i słuch. Liturgia zaczyna się słowami:
Błogosławione Królestwo Ojca i Syna i Świętego Ducha. Po tym następują ektenie, chór śpiewa dwa psalmy, błogosławieństwa i pieśń „Jednorodzony Synu”... Po ich zakończeniu następuje tzw. Małe Wejście z Ewangelią. Symbolizuje ono wyjście Chrystusa do narodu dla głoszenia Dobrej Nowiny. Świeca niesiona przed Ewangelią symbolizuje św. Jana Chrzciciela. Wrota carskie, przez które wnoszona jest Ewangelia, symbolizują Przenajświętszą Marię Pannę, dzięki której Zbawiciel zstąpił na ziemię. Dlatego na drzwiach tych zawsze jest ikona Zwiastowania i zwykle czterech ewangelistów. Chór śpiewa pieśń anielską „Święty Boże”... a w przypadku wielkich świat - „Jelicy wo Christa krestistiesia” (Ci, którzy w imię Chrystusa przyjęli chrzest). Jest to wspomnienie, że w starożytnym kościele zwykle w tym czasie katechumeni przyjmowali chrzest. Czytanie listów apostolskich i Ewangelii – to głoszenie Dobrej Nowiny. Po wysłuchaniu ich katechumeni proszeni są o opuszczenie świątyni, bowiem teraz zaczyna się najważniejsza część Liturgii. Dziś, niestety, ten wymóg nie jest przestrzegany, chociaż w naszym społeczeństwie rzadko zdarzają się przypadki ludzi nie posiadających chrztu.
Liturgia Wiernych Jak już było powiedziane - ta część Liturgii wieńczy wszystkie inne nabożeństwa, które stanowią jedynie etap przygotowawczy do Liturgii Wiernych. Sam jej początek wprowadza wierzących w wielką tajemnicę wiary. Chór śpiewa pieśń Cherubinów: „My, którzy tajemnie Cherubinów naśladujemy i życiodajnej Trójce po trzykroć świętą pieśń wyśpiewujemy, odłóżmy wszystkie nasze ziemskie sprawy”… W tym czasie następuje przeniesienie darów ze stołu ofiarnego (żertwiennika) na Prestoł, symbolizujący tron Boży. Wejście to nazywa się Wielkim i symbolizuje prowadzenie Chrystusa na Golgotę. Wrota carskie zostają zamknięte i zasunięta za nimi zasłona. Symbolizuje to złożenie Chrystusa do grobu. Następnie diakon wygłasza ektenię, po której duchowny wzywa wiernych do wzajemnej miłości i jednomyślnego wyznania „Ojca i Syna i Świętego Ducha”… Diakon przypomina: „drzwi, drzwi”… gdyż w dawnym kościele zamykano w tym czasie drzwi wejściowe do świątyni. Wierni śpiewają wyznanie wiary, czyli Credo. Po czym drzwi carskie zostają ponownie otwarte i zaczyna się Kanon Eucharystyczny. Diakon nawołuje abyśmy w skupieniu i ze strachem czuwali, bowiem zostanie złożona ofiara eucharystyczna. Chór śpiewa pieśń anielską „Święty, Święty Święty Pan Zastępów - niebo i ziemia pełne są chwały Twojej”. Kapłan powtarza słowa Chrystusa z Ostatniej Wieczerzy: „Weźcie i jedzcie to jest ciało Moje … Pijcie z niego to jest bowiem krew Moja … Następnie podnosząc diskos i kielich mówi: „Twoje od Twoich, Tobie przynosimy o wszystkich i za wszystko”. Gdy chór śpiewa: ”Tobie śpiewamy, Ciebie błogosławimy, Tobie dziękujemy”… kapłan z podniesionymi rękoma modli się o zesłanie Świętego Ducha na złożone dary. Następnie błogosławi chleb ze słowami „Uczyń chleb ten Przenajświętszym Ciałem Twoim, oraz kielich, mówiąc: „A w kielichu tym Przenajświętszą Krew Twoją”, po czym błogosławi całość ze słowami: „Przemień je Duchem Twoim Świętym”. Kapłan, a także wierni oddają pokłon do ziemi, gdyż na ołtarzu stał się wielki cud - Bóg dla naszego zbawienia darował nam Swoje Ciało i Krew. Jest to wielkie misterium wiary. Bezpośrednio po tym następuje doksologia ku czci Przenajświętszej Bogarodzicy, dzięki której Słowo stało się Ciałem. Po ektenii wierni śpiewają „Ojcze nasz”… po czym carskie wrota zostają zamknięte. W tym czasie duchowni przyjmują św. Komunię. Symbolizuje to Ostatnią Wieczerzę. Ponowne otwarcie carskich wrót i wyjście duchownego z kielichem dla komunii wiernych symbolizuje zjawienie sie Chrystusa po zmartwychwstaniu. Komunia podawana jest pod dwoma postaciami. Tradycja ta sięga czasów apostolskich. Po komunii kielich ponownie pojawia się u carskich wrót i przenosi się na żertwiennik. Symbolizuje to wniebowstąpienie Zbawiciela. Liturgię kończy błogosławieństwo wiernych, całowanie krzyża i ikon.
| 