W dniach 15 - 31.08.2009 r. odbyliśmy pielgrzymkę do Rosji. Organizatorem pielgrzymki była pani Irena Treszczotko - Dyrektor Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku. Trasa wiodła przez Białoruś do Smoleńska, Moskwy, Siergijew Posadu, Pierejasławia, Rostowa, Jarosławia, Kostromy, Suzdala, Władimira, Muroma, Diwiejewa, Razani i Optinoj Pustelni k. Kozielska.
Trasa ta zwykle mianuje się Zołotym Kolcom, czyli złotym pierścieniem Rosji. I nazwa ta nie przypadkowa i nie ma w niej krzty przesady, ani też przereklamowania w celu przyciągnięcia turystów. Miasta te to duma i perły Rosji, a zarazem początki jej historycznej i religijnej tożsamości. Początki wielu z tych miast sięgają zamierzchłej przeszłości, czasów sprzed tysiąca lat, a więc początków chrześcijaństwa na Rusi. W kronikach tych miast zapisane są najważniejsze wydarzenia historyczne, bohaterskie dzieje narodu, który stawał w obronie ojczyzny czy to przed nawałnicą tatarską, czy też obcą interwencją zbrojną, nieraz zagrażającą egzystencji państwa.
Biorąc pod uwagę cel podróży, a więc pielgrzymka do najważniejszych sanktuariów tych ziem, główną uwagę zwrócimy szczególnie na to co nam było pokazane, a więc na klasztory i świątynie prawosławne. Pierwsze wrażenia jakie wywołują te niezwykłe budowle na przybysza, głównie z Europy Zachodniej, to niezliczona ilość kopuł na tych świątyniach, część z nich złocona, co może być odpowiedzią na pytanie skąd wzięła się nazwa Złoty Pierścień.
Zanim jednak omówimy pokrótce najważniejsze z tych sanktuariów - jedna ogólna refleksja: to cud Boży, że w tak krótkim czasie - zaledwie w przeciągu kilkunastu lat od przekazania Cerkwi tych obiektów – podniesiono je z gruzów do stanu wielkiej glorii, gdzie niemal zatarte zostały ślady straszliwych zniszczeń i profanacji dokonanych przez bogoburczą władzę. I to co przodkowie budowali przez całe dziesięciolecia, a przez komunistów prawie starte zostało z oblicza ziemi – współcześni odbudowali przez zaledwie kilka lat. Pojęcie odbudowy należy w tym przypadku pojmować znacznie szerzej. Były to nieraz zabytki z wielowiekową historią, sięgające niemal tysiąca lat istnienia. Odbudowa takich obiektów z zachowaniem ich pierwotnej architektury to nie tylko postawienie murów, ale i odtworzenie rzeczy o wiele trudniejszych do wykonania, a więc odbudowa od podstaw niegdyś istniejących rzeźbionych cudownych ikonostasów, odtworzenie utraconych ikon, mozaik, pokrywających nieraz całe ogromne wnętrza, nie mówiąc o całym utraconym ruchomym wyposażeniu świątyń. I to wszystko uczynili synowie i wnuki tych, którzy z taką zaciętością burzyli świątynie, na stosach palili ikony i całe wyposażenia świątyń, mordowali duchowieństwo i brać zakonną. A więc zaiste stał się cud i Rosja pomału wraca do swoich korzeni.

Udając się na wschód i opuszczając znajome zabudowania polskich wsi i miasteczek znajdujemy się na Białorusi. Niegdyś ten kraj nazywano „Łapciużnaja Biełaruś” (Białoruś w łapciach). Takim do dziś widzą ten kraj jej „wierni przyjaciele”, w tym Polacy, którzy tu chyba nigdy nie byli i powtarzają utarte opinie. My, pielgrzymi z Polski, wielokrotnie przecieraliśmy oczy by się upewnić czy to co widzimy jest rzeczywistością. Po pierwsze drogi, ich jakość, znaczna część to autostrady. Czystość i porządek. Piękne zadbane miasta i wsie. I co najważniejsze ani kawałka nie zasianego pola. Przez Białoruś przejeżdżałem już z zachodu na wschód i z południa na północ i nigdzie śladu ugoru. To krajobraz chyba jedyny w Europie. Po miastach i wsiach znowu zajaśniały blaskiem kopuły świątyń, wcześniej zwiedzałem je i ten cud, którym można nazwać odbudowę świątyń w Rosji - zaistniał również na Białorusi.

Pierwszym miastem, gdzie mieliśmy nocleg był Smoleńsk. Dojeżdżając do miasta z daleka widnieje usytuowany na wzgórzu jakby nad miastem ogromny sobór metropolitalny. Przypomina on sobą wielki statek na morzu. I chyba porównanie to można uznać za trafne. Sobór to wielkie sanktuarium Matki Bożej. Tu znajduje się słynąca cudami przepiękna ikona Bogarodzicy z Dzieciątkiem, zwana Odigitrią. Według podania napisał ją św. Ewangelista Łukasz. Do ikony tej ciągną rzesze pielgrzymów z wielu rejonów Rosji. Z kopią tej ikony nie rozstawał się Kutuzow w batalii napoleońskiej. Pochodził z tego miasta i ma tu swój piękny pomnik. Przy wejściu do soboru jest wmurowana płyta przypominająca o wcześniejszej, tym razem polskiej batalii z 1612 r. której epilog, jak wiemy, był podobny do napoleońskiej. W katedrze tej przez wiele lat modlił się Metropolita Cyryl, obecny Patriarcha Wszechrusi.

Na 40 kilometrze od Moskwy pokazano nam wielki niezwykły klasztor męski o nazwie Nowa Jerozolima. Nazwa ta nie przypadkowa. Tu budowniczowie klasztoru odtworzyli miejsca męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa. Jest tu i Golgota i Grób Zbawiciela. Grób umieszczono w rotundzie na wzór Jerozolimskiej, lecz o znacznie większych rozmiarach. W czasie nabożeństw Wielkiego Tygodnia odbywały się tu, jak w Jerozolimie, tradycyjne procesje i adoracje świętych miejsc. Klasztor poraża swoją wielkością, wystrojem wnętrz i swoim przeznaczeniem jako mała Jerozolima. Klasztor jednak bardzo poważnie ucierpiał w czasie II Wojny Światowej. Tu bowiem dotarły wojska hitlerowskie zmierzające na Moskwę. Tak Bóg chciał, że  Niemcy nie zdobyli Moskwy, chociaż Rosjanie okupili to ofiarą ok.1.3 mln zabitych.   Hitlerowcy więc dopuścili się zemsty na okupowanym klasztorze wysadzając go w powietrze. Jednakże i tu Opatrzność Boża nie pozwoliła zniszczyć go doszczętnie. Z rotundy nad symbolicznym Grobem Zbawiciela runęła kopuła, reszta murów świątyni ocalała. A kopuła to jeden z nielicznych arcydzieł sztuki budowlanej - oprócz ogromnej wysokości, na której została umieszczona - posiada niezliczoną ilość okien – dziś już wstawionych. Robi to wrażenie niezwykłe, godne miejsca, które sobą przykrywa. Prace remontowe trwają, obliczone są jednak na wiele lat. W klasztorze znajduje się m.in. grobowiec wielkiego reformatora w Cerkwi Prawosławnej w Rosji - Patriarchy Nikona.

Kolejnym miastem w podróży na wschód była Moskwa. Tu zakwaterowano nas w Centrum Pielgrzymkowym Patriarchatu Moskiewskiego. Moskwa staje się nowoczesną metropolią i gdyby nie kreml i świątynie prawosławne nie wiele różniłaby się od innych wielkich metropolii na świecie. A świątyń tych jest nie bagatela - prawie 900. Zacznijmy od najstarszych, a więc kremlowskich. 

Sobór Zaśnięcia Bogarodzicy – XV w. To symbol jedynej Rosji, niegdyś katedralny sobór metropolitów moskiewskich, później patriarchów – miejscem ich posługi i wiecznego spoczynku. Część z nich zaliczona jest do grona świętych i tu są ich relikwie. Sobór Zaśnięcia to również miejsce koronacji carów rosyjskich. Tu otrzymywali berła i korony carowie nawet w okresie gdy stolicą Rosji był Petersburg. Tu do czasów rewolucji przechowywane były cudowne ikony oraz szata Jezusa Chrystusa (tzw. chiton) przysłana do Moskwy w XVII w. przez szacha Persji. Jak dotąd brak dowodów czy w ogóle ocalała. 

W tym miejscu warto wspomnieć czasy napoleońskie. Ten wielki wódz i strateg cywilizowanej Europy, nadzieja m.in. Polaków, też bywał w tym soborze, ale wtedy przeznaczył go na stajnię dla francuskich, a może i polskich koni. „O tempora o mores, o sempora o boves”.

 Sobór Zwiastowania Bogarodzicy – XV w. niegdyś domowa cerkiew carów rosyjskich. Tu zachowały się ikony napisane Andrzejem Rublowym i Teofanem Grekiem. Ikona Zbawiciela i Matki Bożej czczone są jako cudowne. Wnętrze soboru pokrywają zabytkowe freski. Podłoga wykonana z półszlachetnych kamieni. 

 Sobór Michała Archanioła – XVI w. Do końca XVIII w. sobór był miejscem wiecznego spoczynku książąt i carów rosyjskich. Znajduje się tu 54 groby, z czego 46 w sarkofagach. To prawdziwy panteon Rosji. Jest tu również grobowiec Iwana Groźnego, ale usytuowany w ołtarzu, zgodnie z jego przedśmiertną wolą. Od XIX w. carów zaczęto chować w Petersburgu w soborze Piotra i Pawła.

 Sobór Błogosławionego Bazylego - XVI w. Perła architektury i jeden z symboli Moskwy usytuowany na Placu Czerwonym. Sobór został zbudowany za czasów cara Iwana Groźnego dla upamiętnienia jego zwycięskiej wyprawy na Kazań. Od tej wyprawy car uzyskał przydomek „groźny” dla wrogów Rusi. Świątynia została zbudowana na bazie koła z wpisanymi dwoma kwadratami. Sobór wieńczy 9 przepięknych kopuł o zróżnicowanej formie i kolorystyce. Wewnątrz znajduje się wiele ołtarzy. Przechowywane też są tu relikwie św. Bazylego – stąd tradycyjna nazwa soboru. Świątynię wiele razy trawił pożar. Pomimo to zachowało się do dziś wiele oryginalnych fragmentów ornamentyki. Napoleon wydał rozkaz wysadzenia soboru w powietrze. Tylko przypadek uchronił go przed zniszczeniem. Dziś sobór to pomnik rosyjskiej architektury, zajmujący jedno z czołowych miejsc w skarbnicy kultury świata.

Wszystkie w/w świątynie udostępniane są zwiedzającym jako muzea.

Jako pierwszy z klasztorów Moskwy zwiedziliśmy Wysoko-Piotrowskij męski monaster, założony w XV wieku. Prawdziwy rozkwit klasztoru nastąpił w XVII w. gdy mecenat nad nim przejął Piotr I. Przypuszcza się, że aktywny udział w rozbudowie klasztoru natchnął Piotra I do założenia Sankt-Petersburga. Związki cara z tym klasztorem były na tyle silne, że tu zostało pochowanych 18 jego kuzynów. W architekturze zabudowań klasztornych obserwuje się przejście od elementów rosyjskiego zdobnictwa do budowy świątyń w stylu „baroku moskiewskiego”. Styl ten uzyskał szerokie zastosowanie w całej Rosji. Klasztor Piotrowskij po latach zniszczeń i dewastacji pomału odradza się i staje się ponownie ważnym ośrodkiem duchownym w centrum Moskwy.

Następnie byliśmy w żeńskim klasztorze św. Marty i Marii, założycielką i matką przełożoną którego była do rewolucji siostra ostatniej carycy - Elżbieta. Poniosła ona śmierć męczeńską i jej św. relikwie znajdują się obecnie w Jerozolimie. Klasztor niegdyś był wielkim ośrodkiem miłosierdzia, prowadził dom i zajęcia szkolne dla sierot. Dziś jest świeżo po remoncie i zarówno świątynie jak i zabudowania klasztorne radują oko przybysza. Klasztor nadal prowadzi działalność opiekuńczo-wychowawczą sierot.

Kolejnym wielkim sanktuarium Moskwy jest żeński klasztor Swiato-Pokrowskij – XVII w. Tu znajdują się relikwie św. Matrony moskiewskiej. Do tego klasztoru ciągną pielgrzymi z całej Rosji i nie tylko. Wielu doznaje tu cudownych uzdrowień od relikwii świętej. Każdego dnia w wielorzędowej kolejce do jej grobu wierni stoją po 10 – 12 godzin. Jako tradycja – zakonnica rozdaje pielgrzymom kwiaty i olejek od grobu świętej. Dziś klasztor uchodzi za jedno z najbardziej czczonych sanktuariów Moskwy.

Jednym z najstarszych klasztorów Moskwy jest Sretienskij monaster - XIV w. Nazwa wywodzi się ze spotkania z cudowną ikoną Matki Bożej Władimirskiej. To modły przed tą ikoną trzykrotnie uchroniły Moskwę przed nawałnicami tatarsko-mongolskimi. Oryginał ikony, według tradycji, był napisany św. Ewangelistą Łukaszem. Zachowana do dziś kopia trafiła do Rosji w wieku XII. Dziś jest w Tretiakowskiej Galerii. W klasztorze znajdują się relikwie m.in. św. Iłariona (Troickiego) umęczonego w obozach i katorgach minionego wieku. Tu znajduje się kopia Całunu Turyńskiego. W klasztorze mieści się jedno z największych wydawnictw literatury duchownej Moskwy. 

Męski klasztor Daniłowski - początki sięgają XIII w. Rozkwit klasztoru następuje w czasach panowania cara Iwana Groźnego, a więc w XVI w. Powstają nowe murowane świątynie. Niektóre z nich dotrwały do czasów rewolucji, gdy uległo zagładzie większość świątyń. Do utylizacji komuniści wywieźli z klasztoru ikonostasy oraz ponad 2,5 tony lichtarzy i świeczników. W latach 30 ub.w. zostały zamknięte praktycznie wszystkie klasztory Rosji w sumie ok. 1200, w tym klasztor Daniłowski. Klasztor zamieniono na więzienie dla młodych przestępców. W roku 1983 klasztor zwrócono Cerkwi Prawosławnej. Do roku 1987 r. klasztor już był po remoncie i stał się jednym z głównych miejsc uroczystości z okazji 1000-lecia chrztu Rusi. W świątyniach klasztornych znajduje się wiele świętych relikwii. Niedawno do klasztoru wróciły z zagranicy historyczne dzwony, w czasie komuny sprzedane na Zachód. W klasztorze ma swoją siedzibę Wydział Spraw Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego.

Męski klasztor Dońskij - XVI w. Do dziś zachowała się część zabudowań klasztornych z tego okresu, min. Mały Stary sobór o charakterystycznej architekturze czasów Godunowa. Z XVII wieku jest Wielki Nowy sobór o nietypowej dla Rosji architekturze. Tu znajdują się grobowce książąt i carów Gruzji. Przez wiele lat klasztor stanowił centrum kontaktów rosyjsko-gruzińskich. Jest tu jeden z najstarszych cmentarzy Moskwy, gdzie pochowany jest kwiat inteligencji rosyjskiej. Tu znajduje się także grób niedawno zmarłego Aleksandra Sołżenicyna. W niszach ogrodzenia cmentarza znajdują się oryginalne rzeźby w marmurze zachowane ze zburzonego soboru Chrystusa Zbawiciela. W soborach klasztoru jest wiele cudownych ikon Matki Bożej i świętych. Tu również znajdują się relikwie Patriarchy Tichona. Klasztor jest twierdzą nie do zdobycia dla wrogów, a także cichą przystanią dla poszukujących zbawienia.

Męski klasztor Nowospasskij – XIV w. Niemal od początku istnienia w klasztorze znajdują swój wieczny spoczynek Romanowowie i znane postacie bojarskie. Od czasu objęcia tronu carskiego przez Michała Romanowa – rozpoczyna się nowa era w życiu klasztoru. Powstają nowe murowane świątynie i zabudowania klasztorne, które ocalały do naszych czasów. W 1812 r. klasztor, podobnie jak wszystkie inne świątynie Moskwy, był splądrowany, ograbiony, a następnie spalony. Na początku XX w. w związku z rocznicą 300-lecia Domu Romanowych klasztor odbudowano. Od rewolucji do roku 1991r. klasztor był zamknięty. Mieściło się tu m.in. archiwum NKWD. W 1995r. do klasztoru przeniesiono z kremla cudem ocalałe zwłoki Wielkiego Księcia Sergiusza Romanowa, męża Elżbiety, siostry ostatniej carycy. W świątyniach klasztoru znajdują się relikwie wielu świętych.

Zwiedziliśmy też dwa sobory katedralne Moskwy.

Bogojawlenskij sobór – XVIII w. Świątynia o ogromnych rozmiarach. Od roku 1930 był to sobór katedralny patriarchów moskiewskich i wszechrusi. Niezwykle piękny złocony ikonostas, przy którym z lewej strony znajduje się cudowna kopia Kazańskiej ikony Bogarodzicy, po prawej zaś relikwie św. Aleksego – Metropolity Moskiewskiego. Tu również zostali pochowani Patriarchowie Sergiusz i Aleksy II. W soborze tym w 1799r. był ochrzczony Aleksander Puszkin. 

 Sobór Chrystusa Zbawiciela. Budowa pierwszego soboru była zaplanowana tuż po zakończeniu wojny z Napoleonem z 1812 r. Sobór miał być pomnikiem memorialnym poświeconym ofiarom tej wojny. Kamień węgielny położono jednak dopiero w 1839 r. Architektura w stylu bizantyjsko-rosyjskim według projektu architekta Tona. Budowa głównie ze środków państwowych trwała 44 lata. Wykonanie samych zewnętrznych dekoracji naściennych w marmurze trwało 17 lat. Położenie ikon i dekoracji naściennych wewnętrznych zajęło 23 lata. Na 177 białych marmurowych płynach umieszczono opisy przebiegu wojny i imiona jej bohaterów. Część ołtarzową zbudowano w kształcie wielkiej kaplicy. Na dzwonnicy zawieszono 14 dzwonów, z których największy ważył 27 ton i był trzecim co do wielkości w Moskwie. Wysokość soboru wynosiła 103 m. Była to największa świątynia Rosji mogąca pomieścić 10 tysięcy wiernych. Wyświęcenie soboru miało miejsce w maju 1883 r. w obecności cara Aleksandra III. W 1917 r. odbył się tu Lokalny Sobór Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, na którym wybrano pierwszego, po 200 latach przerwy, Patriarchę Moskiewskiego i Wszechrusi Tichona. 5 grudnia 1931 r. ten unikalny pomnik i zarazem wielka narodowa świątynia Rosji – zostaje wysadzony w powietrze. Na miejscu soboru planowano zbudować ogromny pałac zjazdów z wielką statuą Lenina na szczycie. Budowę przerwano w związku z wybuchem II Wojny Światowej. Powstał tu więc basen. W 1994r. władze Moskwy podjęły decyzję o odbudowie świątyni z zachowaniem jej pierwotnej architektury i wyposażenia wnętrza. Budowa trwała zaledwie około 5 lat. W tym czasie dokonano gigantycznej pracy. Wśród tego, wydawałoby się pozbawionego wiary w Boga, narodu znaleźli się zdolni ludzie, którzy z wielką pieczołowitością odtworzyli pierwotny stan tej niezwykłej świątyni. Nie będzie przesadą stwierdzenie – nie ma takiej drugiej na Ziemi. W soborze jest wiele świętych ikon i relikwii. W parterowym otoczeniu soboru zbudowano pomieszczenia i sale na potrzeby Patriarchatu Moskiewskiego oraz muzeum. Nabożeństwa zwykle celebruje tu Patriarcha, a glorii tym nabożeństwom dodają chóry, chyba najlepsze w całej Rosji.

Pełni niezwykłych doznań duchowych i intelektualnych po odwiedzeniu zaledwie niewielkiej części religijnego skarbca Moskwy – udaliśmy się na wschód do kolejnych miast i świątyń Rosji.

Siergijew Posad. Tu znajduje się jeden z najważniejszych klasztorów Rosji - Troice-Siergijewa Ławra. To wielkie sanktuarium świętego Sergiusza z Radonieża, nazywanego ihumenem ziemi rosyjskiej. Klasztor został założony w XV wieku. Rozbudowa klasztoru trwała do wieku XIX. Najstarszą świątynią jest sobór Świętej Trójcy z 1425 r. Tu przechowywanie są relikwie świętego Sergiusza. Cudowne ikony w ikonostasie są dziełem Andrzeja Rublowa. To dla tego soboru została napisana niezwykła, unikalna ikona Trójcy Świętej (dziś w Tretiakowskiej Galerii) stąd sobór mianuje się Troickim. Do niezwykle pięknych należy sobór Zaśnięcia Bogarodzicy powstały w czasach Iwana Groźnego. Posiada unikalne ikony i freski. Obok soboru znajduje się grobowiec Godunowych. Z XVIII w. jest obelisk opisujący najważniejsze wydarzenia historyczne Rosji. W tym samym okresie była zbudowana 88 m dzwonnica, w której zawieszono największy dzwon Rosji, a może i na świecie, o wadze 72 ton! Niezwykły jest także refektarz z 1690r. o powierzchni 500 m. Zachowały się również do naszych czasów apartamenty carskie, w których obecnie mieści się Akademia Teologiczna. Cały klasztor otoczony jest wysokim murem. W XVII w. klasztor przez 16 miesięcy był bezskutecznie oblegany przez 30 tysięczną grupę wojsk polskich. Obecnie większość zabudowań klasztornych zaliczona jest do światowego dziedzictwa UNESCO. 

Pierejasławl Zaleski to jedno z najstarszych miast Rosji założone w XII w. przez Jurija Dołgorukowa - tego samego który założył Moskwę. Z tego okresu zachowała się murowana cerkiew Spasa – dziś muzeum. Przed cerkwią stoi pomnik Aleksandra Newskiego, który urodził się w tym mieście w 1220 r. Niegdyś było tu 30 cerkwi, zachowało się zaledwie kilka. Do najcenniejszych zabytków pod względem architektury zaliczany jest Troickij Daniłow monaster z XVII w. Miasto położone jest nad dużym jeziorem. Tu Piotr I rozpoczynał budowę swoich pierwszych statków pod kierunkiem Holendrów zanim przeniósł ich budowę do Archangielska. Istnieje legenda, że w Pierejasławlu zrodził się Piotrowi I pomysł zbudowania portu nad Zatoką Botnicką Morza Bałtyckiego, które później nazwał Petersburgiem. 

Rostow Wielikij - niegdyś konkurujący pod względem bogactwa i sławy z Nowgorodem i Kijowem w czasach, gdy jeszcze Moskwy nie było. Pierwsza pisana wzmianka o mieście pochodzi z roku 862. W XIII w. Rostow był już jednym z największych miast dawnej Rusi. Leżał na szlaku handlowym, stąd jego bogactwo. Do niezwykle pięknych należy tutejszy kreml z wieloma cerkwiami. Do najstarszych należał sobór Zaśnięcia Bogarodzicy. Według podań założony w 991 r. tj. w roku przyjęcia przez miasto chrztu. Dziś istniejący sobór pochodzi z początków XVI w. Do niezwykłych należy tutejsza dzwonnica z 15 dzwonami, z których największy waży 32 tony z 1680 r. Zachowały się niezwykłe zabudowania - rezydencja metropolitów rostowskich. Tu m.in. mieszkał metropolita Filaret, ojciec pierwszego cara z domu Romanowych. Wszystkie świątynie kremla posiadają unikalne formy wnętrz, szczególnie interierów, unikalne ikony i freski o tematyce religijnej. Panorama Rostowa to las różnorakich i różnobarwnych kopuł, tyle jest tu niezwykle pięknych świątyń i klasztorów. Część z nich zwiedziliśmy, zobaczenie wszystkich zajęłoby kilka dni.

Jarosławl –w 2010 r. będzie obchodził tysiąc lat swojego istnienia. Miniony czas był dla miasta łaskawy – zachowało się do naszych czasów niemal wszystko co powstało na przestrzeni wieków. Nic więc dziwnego, że UNESCO wpisało całe historyczne centrum miasta na listę dziedzictwa światowego. Szczególnie wiek XVII uważa się za złoty wiek w historii miasta. Miasto stało się silnym bogatym centrum, które odegrało w historii Rosji ważną rolę, a mianowicie oswobodzenie kraju od najazdu polsko-litewskich okupantów. To tu formułowało się pospolite ruszenie pod wodzą Minina i Pożarskiego, które uwolniło Moskwę. Wracając do świątyń – na szczególną uwagę zasługuje klasztor Przemienienia Pańskiego założony w XIII w. Dzisiejszy zespół klasztorny formułowany był na przestrzeni wieków XVI – XIX. Posiada niezwykłe freski i ikony. Dziś klasztor jest jedynym zabytkiem w Rosji z monumentalną dekoracją wnętrz z czasów Iwana Groźnego. Od wieków klasztor odgrywał ważną rolę w życiu miasta, był też bastionem obronnym, bowiem kreml w XVII w. spłonął. Oprócz klasztoru w mieście jest wiele unikalnych cerkwi z XVI – XVII w. z bogato-rzeźbionymi ikonostasami i cudownymi ikonami.

Kostroma – miasto leży nad Wołgą, która rozdziela je na dwie równe części. Założył miasto książę suzdalski Jurij Dołgorukij w 1152 r. Historia miasta związana jest osobą pierwszego cara z Domu Romanowych. Mianowicie koło Kostromy mieszkał kandydat na cara 17 - letni Michał Romanow. W pobliżu znalazł się oddział Polaków zamierzający zgładzić Michała. Polaków poprowadził Iwan Susanin, lecz nie do miejsca przebywania Romanowa, a na tereny bagniste bez możliwości powrotu. Tu Iwana zamordowano. Do dziś na centralnym placu miasta stoi pomnik poświęcony temu bohaterowi. Miasto, jako swoją kolebkę, odwiedzali wszyscy Romanowie. To dzięki mecenatowi nowej carskiej dynastii Kostroma bardzo szybko rozwijała się i stała się centralnym miastem guberni. W XVII wieku w Kostromie było już m.in. 35 cerkwi i 5 klasztorów. Do niezwykłych, który odwiedziliśmy, należy zespół klasztorny Bogojawlenskij z XVI w. Tu mieści seminarium duchowne i rezydencja biskupa. W soborze znajduje się cudowna ikona Matki Bożej Teodorowska z XIII w. którą był błogosławiony nowo wybrany na cara Michał. Do szczególnie pięknych należy klasztor Troickij – Ipatiewskij. To niezwykła twierdza budowana na przestrzeni XVI – XIX w. Na uwagę zasługuje niezwykły bogato rzeźbiony ikonostas i freski, wykonane najlepszym malarzem XVII w. Nikitinym, autorem wystroju wnętrza soboru Archangielskiego na Kremlu w Moskwie. W Kostromie do dziś zachowały się wielkie zakłady tekstylne Tretiakowa , który ofiarował Moskwie swoją słynną galerię. W XIX w. zakłady te produkowały więcej wyrobów tekstylnych niż Szwecja, Dania i Holandia - razem wzięte. A więc byliśmy na Wołdze – zwanej matką ruskich rzek.

Suzdal – to nieduże miasto z tysiącletnią historią. Turystę przyciąga widok niezliczonej ilości kopuł tutejszych cerkwi i klasztorów. Jest to miasto unikalne. Na stosunkowo małej przestrzeni znajduje się wiele zabytków architektury w sumie 250 obiektów, w tym kreml. Jednym z najstarszych zabytków Suzdala jest sobór Narodzenia Bogarodzicy z XIII w. Z tego okresu zachowały się, bogato rzeźbione, pokryte miedzią, niegdyś pozłacane, drzwi wejściowe do soboru. Jest to unikalny przykład rzemiosła artystycznego. Unikalny też jest rzeźbiony pozłacany ikonostas z XVII w. Oryginalne freski z czasów budowy świątyni zachowały się tylko w części ołtarzowej. W soborze jest kilka relikwii świętych. Do ciekawych zabytków kremla zaliczała się rezydencja biskupów. Jest to duży kompleks budynków z piękną cerkwią z XVI w. W Suzdalu było 12 klasztorów, zachowało się tylko 5. Do nich należą m.in. klasztor pod wezwaniem Szaty Bogarodzicy, klasztor Aleksandrowskij, Spaso-Jefimijew i Przemienienia Pańskiego – wszystkie w XVI w. Świątynie klasztorne posiadają niezwykle bogate wnętrza, prawie w całości pokryte freskami. 

Włodzimierz – dawna stolica Północno-Wschodniej Rusi, historyczny poprzednik Moskwy. Historia Włodzimierza sięga X w. Do dziś miasto zachowało wiele zabytków dawnej architektury, wpisanych na listę dziedzictwa światowego UNESCO. Jednym ze wspaniałych pomników fortyfikacji dawnej Rusi są Złote Wrota z XII w. Wiele jest zabytkowych świątyń. Najważniejszą jest ogromny sobór Zaśnięcia Bogarodzicy założony w XII w. Jest to architektoniczne serce miasta. Budowniczowie porównywali ten sobór do świątyni Salomona w Jerozolimie. I rzeczywiście jest to świątynia niezwykła. Przy jej budowie i dekoracji wnętrz zatrudnieni byli najlepsi mistrzowie Rusi, w tym Andrzej Rublow. Na przestrzeni całej swojej wielowiekowej historii sobór był czynny, jedynie w latach 1927 - 1944 służył jako muzeum. W soborze jest wiele cudownych relikwii i ikon. Szczególną adoracją otoczona jest kopia ikony Matki Bożej Włodzimierska, napisana Rublowym. Oryginał ikony z XII w. przechowywany jest w Galerii Tretiakowskiej w Moskwie. W pobliżu soboru znajduje się kolejna niezwykła świątynia. Jest to sobór Dymitra Sołuńskiego z XII w. z bogatą zewnętrzną ornamentyką ścian. Współczesny Włodzimierz to naprawdę piękne miasto, masa zieleni, z której jak piękne kwiaty wyrastają złocone kopuły świątyń. Ograniczony czas nie pozwalał jednak na ich zwiedzenie.

Murom - to również stare, bajkowe i święte miasto. Kronika Nestora wspomina Murom pod datą 862 r. Najstarszymi mieszkańcami miasta, podobnie jak też miast opisanych wyżej, były plemiona ugro-fińskie. Miasto położone jest na wysokim brzegu Oki. Początki chrześcijańskich dziejów miasta zaciemnia morderstwo książąt Borysa i Gleba, synów Włodzimierza kijowskiego, pierwszych świętych Rosji. W Muromie jest kilka klasztorów. Najstarszym, założonym w 1096 r. jest klasztor męski Przemienienia Pańskiego. Dzisiejszy stan pochodzi z XVI w. Po usunięciu zniszczeń minionej epoki klasztor wygląda majestatycznie. Tu nas zakwaterowano. W klasztorze jest kilka zabytkowych cerkwi. W jednej z nich znajduje się rzeźba legendarnego bohatera narodowego Eliasza Muromca, który żył w XII wieku. Dziś zaliczony jest do grona świętych, a jego relikwie spoczywają w Kijewo-Pieczerskoj Ławrze, gdzie ostatnie lata życia spędził jako mnich. Do niezwykłych zabytków Muroma należy żeński klasztor Świętej Trójcy oraz męski klasztor Zwiastowania Przenajświętszej Marii Panny. Oba klasztory pochodzą z XVII w. i posiadają świątynie o wyszukanej, niezwykle dekoracyjnej, architekturze. 

Diwiejewo - to niewielkie miasto około 200 km na południowy wschód od Muroma. Jest to jedno z najważniejszych w Rosji sanktuariów Matki Bożej. Miejsce to Przenajświętsza wybrała jako Jej szczególny Dom. A Domem tym jest klasztor żeński, w którym od niedawna znajdują się relikwie wielkiego starca Serafina. To ten święty był godzien widzieć Przenajświętszą obchodzącą klasztor wzdłuż świętej kanawki, (rowku). Do dziś pielgrzymi podążają Jej śladami w modlitewnym skupieniu. Obojętnie na porę roku, przybywa tu wiele ludzi. Szczególną adoracją otoczone są relikwie św. Serafina. Po modlitwach wiernych dokonuje się tu wiele cudów. Świątynie klasztorne można zaliczyć do arcydzieł architektury. Są już po remontach i wyglądają majestatycznie. Święty Serafin żył w XVIII w. w osamotnieniu w lasach Sarowa. Tu w modlitwie spędził tysiąc dni i nocy klęcząc na kamieniu. Obdarzony był wielką Łaską Ducha Świętego i nieraz promieniował on i jego otoczenie nieziemskim światłem. Przez okres komuny uważano, że relikwie świętego zaginęły. Po latach odnaleziono je w 2000 r. w Petersburgu, po czym uroczyście przewieziono do Diwiejewa, tj. miejsca gdzie święty wiele lat spędził na modlitwie.

W pobliżu Razania mijaliśmy tablicę informacyjną wskazującą, że z pobliskiej wsi pochodził znany poeta Rosji Jesienin. Następnie odwiedziliśmy niezwykły klasztor męski pod wezwaniem św. Jana Teologa. Klasztor jest majestatyczny, w pełnym rozkwicie. Naszą uwagę zwrócił, w jednej ze świątyń klasztornych niezwykły, praktycznie nigdzie nie spotykany, ogromnych rozmiarów ikonostas wykonany z porcelany. Kolorystyka ikonostasu zachowana w tonacji pasteli - błękitu, różu i fioletu. Ikonostas został wykonany przez zakłady porcelany w Woroneżu. W podobnej technice wykonano ikonostas w carskiej cerkwi w Białowieży. 

Optina Pustyń – to kolejne wielkie sanktuarium wielkich świętych starców Rosji. Tu na przełomie XIX - XX wieku  14 mnichów dostąpiło szczególnej łaski Ducha Świętego (dar czynienia cudów, odkryte im były tajemnice i imiona przychodzących do nich wiernych, dar możliwości udzielania porad duchowych itp.). Do nich jak rzeka płynęła fala pątników po modlitwy, porady, a nieraz i uzdrowienia. Byli tu w tych samych celach wielcy pisarze Rosji - Dostojewski, Gogol, Tołstoj. Dziś niesłabnący strumień pielgrzymów zmierza do  relikwii tych świętych starców. O świętości tego miejsca może świadczyć fakt jego nieziemskiego świecenia widocznego nawet z kosmosu. W czasach gdy klasztor, jak wszystkie inne był zamknięty,  władze komunistyczne czasowo przetrzymywały w nim polskich jeńców wojennych.  Klasztor zwrócono Cerkwi Prawosławnej w 1987 r. Był zdewastowany, pozostały praktycznie ruiny. Od razu przystąpiono do  prac remontowych. Pojawili się pierwsi mnisi i życie  zaczęło  toczyć się według ustalonych reguł. Nikt wtedy nie  przypuszczał nadciągającego nieszczęścia. I oto w 1993 r. w  święto Wielkiej Nocy dokonano morderstwa  3 mnichów, dwóch braci zabito  na dzwonnicy, a trzeci - będący  kapłanem zginął w drodze do świątyni. Był to niewątpliwie mord satanistyczny. Dowodzi tego rycina na bagnecie - cyfra 666, którym dokonano zabójstwa. Dziś groby pomordowanych mnichów znajdują się w  kaplicy. I chociaż jeszcze nie są kanonizowani – wierni modlą się u ich grobów.   Klasztor zatarł już ślady dewastacji i zniszczeń i kontynuuje swoje powołanie wznosząc modlitwy za żywych i zmarłych, modlitwy za cały świat.

W  pobliżu klasztoru znajduje się skit,  czyli jego filia.   To tu mieszkali ci niezwykli święci starcy. Skit był ich duchowym azylem. Zachowały się do naszych czasów ich skromne cele, tak licznie odwiedzane przez pątników.

Około 20 km od klasztoru Optinoj Pustelni znajduje się  klasztor żeński - Szamardino. Klasztor jest ogromny, zbudowany z czerwonej cegły. Przypomina dawną zabudowę pałacową. Posiada wiele dekoracji charakterystycznych dla stylu rosyjskiego. W klasztorze jest już znaczna ilość zakonnic. Część z nich zajmuje się niezwykłym haftem artystycznym. Tworzą  arcydzieła - ikony. Są  przepiękne, bardzo kolorowe. U podnóża klasztoru jest cudowne źródełko, do którego zwykle ciągną pielgrzymi.    

Kończąc te, bardzo okrojone, informacje o niezwykłych miastach i świątyniach centralnej Rosji  należy stwierdzić, że wracając do Polski czuliśmy, że opuszczamy  bliski naszym sercom, świat – świat korzeni prawosławia na tych bezkresnych  terenach Rosji. To opatrzność Boża sprawiła, że z korzeni tych, po tylu latach ich profanacji i unicestwiania, ponownie odradza się tu wiara  i zakwitła  bujnie niczym kwiaty na wiosnę.

Zdjęcia patrz tutaj