Chrześcijaństwo na Cyprze istnieje od czasów apostolskich. Już w 45 r. przybywa na wyspę Apostoł Paweł w towarzystwie swojego ucznia Barnaby. Główny trud ewangelizacji mieszkańców wyspy przypadł jednak Barnabie. Przemierzył całą wyspę nawracając na chrześcijaństwo wielu jej mieszkańców. Był też pierwszym biskupem na Cyprze. Po zabójstwie archidiakona Stefana w Jerozolimie rozpoczęły się prześladowania chrześcijan. Dosięgły one i Cypru. Już po 7 latach misji, Barnaba ponosi śmierć męczeńską przez ukamieniowanie. Ciało jego, przygotowane przez złoczyńców na spalenie, uratował św.Marek ewangelista. Pochował je na przedmieściach Salaminy. Na piersi świętego położył Ewangelię wg św.Mateusza. To stało się tradycją chowania zmarłych duchownych z Ewangelią do naszych czasów. Ze względu na zasługi w chrystianizacji wyspy, Barnaba stał się jednym z najbardziej czczonych świętych Cerkwi Cypryjskiej. Relikwie jego zostały odkryte dopiero w V w. i przewiezione z ocalałą Ewangelią do Konstantynopola. To posłużyło Cypryjskiej Cerkwi Prawosławnej do uzyskania autokefalii. Nie znane są losy relikwii Świętego. Istnieje przypuszczenie, że zostały utracone po upadku Bizancjum. Na miejscu pierwotnego pochówku Barnaby został założony monaster noszący jego imię. Monaster przetrwał wieki. Do naszych czasów zachowała się cerkiew z X w. z pięknymi freskami i ikonami. Jednakże zawirowania wojenne XX w. spowodowały, że monaster opustoszał i znalazł się w strefie kontrolowanej przez Turków. Obecnie jest w nim muzeum.
Mówiąc o początkach chrześcijaństwa na Cyprze należy wspomnieć, że jednym z pierwszych biskupów Cerkwi Cypryjskiej był św. Łazarz, którego wskrzesił Chrystus po czterech dniach od śmierci. W Larnace, w starej bazylice, przechowywana jest niezwykła relikwia - głowa św. Łazarza. W podziemiach pod ołtarzem (prestołom) znajduje się jego już pusty sarkofag. To na zaproszenie św. Łazarza płynęła na Cypr Bogarodzica, lecz z woli Bożej statek przybił do brzegów Atosu.
Wracając do monasterów Cypru - jest ich aktualnie 50, z czego 20 żeńskie. Najstarsze z nich były założone jeszcze w IV w. Są to monastery Stawrowuni, Agia Moni, Akrotiri, Omodos i św. Mikołaja. Powstanie ich związane jest z imieniem św. Heleny, matki Konstantyna Wielkiego.
Monaster Stawrowuni. Nazwa pochodzi z jęz. greckiego „stavros” - krzyż, „wouno” - góra. Usytuowany jest na górze (688 m) na południu wyspy w sąsiedztwie Larnaki. Jedno z podań głosi, że w 326 r. św. Helena wracając z Jerozolimy, na skutek sztormu, zatrzymała się na Cyprze. Wiozła ze sobą do Bizancjum część Krzyża Chrystusowego. We śnie miała widzenie, aby na wyspie zbudować kilka cerkwi. Gdy obudziła się spostrzegła, że nie ma przy niej św. Krzyża. Spostrzeżono, że Krzyż jaśnieje nad górą Stawrowuni. Był to znak Boży aby tam powstał monaster. I tak się stało. W monasterze zostawiła św. Helena jeden ze znalezionych w Jerozolimie krzyży i cząstkę Krzyża Chrystusowego. Wielowiekowa historia monasteru jest tak samo dramatyczna jak historia samego Cypru. Ze względu na setki męczenników, obrońców wiary prawosławnej Cypr uzyskał miano „Wyspy Świętych”. W roku 1197 Cyprem zawładnął katolicki zakon Joanitów. Monaster przejęli benedyktyni. Rządzili w nim aż do XV w. Wiek później monaster zdewastowali i ograbili wandale. W XIX w. w monasterze wybuchł wielki pożar. Strawił większość zabudowań, ikonostas i cele mnichów. Św. Krzyż jednak ocalał. Po latach monaster odrodził się. Przywrócono dawną regułę monasterską, według której, na wzór Atosu, wstęp do monasteru kobietom jest wzbroniony. Jest to niewątpliwie monaster unikalny pod wieloma względami. Przede wszystkim jego wiek, szacowany na 1600 lat, oraz świętości jakie są w nim przechowywane – cząstka św. Krzyża i wiele starych fresków i ikon. To powoduje, że nie ustaje tu strumień pielgrzymów pragnących pomodlić się w tak niezwykłym miejscu.
Jednym z najbardziej czczonych na Cyprze, oprócz Stawrowuni, jest monaster Kikkos. Pełna nazwa brzmi: Monaster Przenajświętszej Bogarodzicy Kikkskiej (Miłosierdnej). Monaster został założony w XI w.
Według podania ewangelista Łukasz napisał trzy ikony Bogarodzicy, które widziała i błogosławiła jeszcze za życia Przenajświętsza. Jedna z nich mianuje się Odigitrią, czyli Przewodniczką, dwie pozostałe - Miłościwymi. Pomimo upływu tysiącleci od ich powstania, ikony zachowały się do naszych czasów. Jedna z nich, z woli Matki Bożej, znajduje się na Cyprze w monasterze Kikkos. Po wielu cudownych objawieniach, wskazujących że Przenajświętsza życzy sobie być na tej świętej ziemi, ikona ostatecznie trafiła na Cypr. Przywieziono ją w XI w. z Bizancjum. Wydarzenie to zapoczątkowało budowę żeńskiego monasteru Kikkos. Bogarodzica na ikonie jest niezwykle piękna, chociaż nam śmiertelnikom nie można zobaczyć Jej oblicza. Ikona ustawiona jest w ikonostasie po lewej stronie carskich wrót. Oblicze Przenajświętszej i Dzieciątka, promieniują nieziemskim światłem. Dlatego z rozkazu imperatora bizantyjskiego Aleksego Komnena, górna część ikony jest zasłonięta. W czasie całego okresu przebywania ikony w monasterze zdarzyły się tylko dwa przypadki odsłonięcia ikony. W XVII w. Patriarcha Aleksandryjski Gerasim zapragnął widzieć oblicze Marii Panny i nagle oślepł. Przejrzał dopiero po wielu modlitwach do Bogarodzicy. Drugi przypadek odsłonięcia spowodował uschnięcie ręki intruza. Godne jest odnotowania, że dzieje ikony od jej powstania aż do naszych czasów są udokumentowane. Jest to relikwia bezcenna przedstawiająca autentyczny wygląd oblicza Przenajświętszej i Dzieciątka. Modlący się przed ikoną do dziś doznają cudownych uzdrowień.
Monaster Kikkos jest ogromny. Usytuowany jest na górze (1200 m). Posiada wiele zabudowań powstałych w różnych okresach. Na miejscu pierwszej świątyni, w XVI w. zbudowano sobór, który przetrwał do naszych czasów. Cały monaster jest niezwykle piękny. Jego architektura, freski i mozaiki, przedstawiające dzieje Starego i Nowego Testamentu, znajdują się nie tylko w samej świątyni ale i w wielu monasterskich pomieszczeniach. Na terenie monasteru jest hotel dla pielgrzymów. Jest ich tu mnóstwo niezależnie od pory roku. Szczególne uroczystości odbywają się w dniu Narodzenia Przenajświętszej Marii Panny – 8 września. Monaster posiada wiele filii zarówno na Cyprze jak i poza nim. Muzeum monasterskie posiada bogate zbiory archeologiczne, stare ikony, księgi i przedmioty liturgiczne. W sąsiedztwie monasteru istnieje na wzgórzu piękna kaplica. Obok niej znajduje się grób Arcybiskupa Makariosa III, pierwszego prezydenta Cypru.
Monastery Cypru, znajdujące się w jurysdykcji Cerkwi Cypryjskiej, przeżywają niezwykły rozkwit. To prawdziwe sanktuaria. Cypryjczycy są narodem głęboko wierzącym, nie brakuje więc kandydatów do zakonu i stanu duchownego. Niewiele jest na świecie miejsc, gdzie istnieje tak wielka ilość monasterów na stosunkowo niewielkim terenie.
Jak wiemy w 1974 r. ok. 37 % terytorium Cypru znalazło się pod okupacją turecką. Tu również zamieszkiwała liczna rzesza prawosławnych. Zmuszeni byli pozostawić nie tylko swoje domostwa, ale i świątynie i monastery. Dziś one, podobnie jak w Kosowie, są plądrowane, grabione i dewastowane. Dzieją się akty barbarzyństwa na niespotykaną skalę. Bogate zbiory ikon i wyposażenia cerkiewnego trafiają do kolekcjonerów na Zachodzie.
O rzeczywistej sytuacji na Cyprze relacjonuje Pani Anna Radziukiewicz w Przeglądzie Prawosławnym nr 2/2012. Zainteresowanych odsyłam do tej publikacji.
| 