O kraju tym wytrawny turysta dziś powie: Etiopia to znana na świecie kolebka ludzkości i jedno z najciekawszych miejsc na Ziemi. To chrześcijański kraj Afryki, otoczony morzem islamu, który na przestrzeni wieków nigdy nie został podbity przez swoich wrogów. To kraj, gdzie znajduje się legendarna Arka Przymierza, gdzie stoją dziwne stelle w świętym mieście Axum, gdzie przechowywane są, liczące ponad 800 lat, święte księgi, gdzie istnieją wykute w skale przed wiekami podziemne kościoły, gdzie początki chrześcijaństwa sięgają czasów apostolskich. Przyjrzyjmy się więc bliżej temu niezwykłemu krajowi.
Etiopia położona jest we wschodniej części Afryki, poniżej Morza Czerwonego. Zajmuje teren 1.127 tys.km2. to ponad trzy i pół razy większy od Polski. Ludność Etiopii wynosi 73 mln, w tym ponad połowa to chrześcijanie. Zamieszkują głównie w centralnej i północnej części kraju. Południe zamieszkują mahometanie i plemiona półdzikie. Mahometanie stanowią 32 % ludności. W użyciu w Etiopii jest 70 języków i ponad 200 dialektów. Głównym językiem jest amharski.
Nazwa kraju wywodzi się z języka greckiego i oznacza dosłownie: „Ten, który posiada spieczoną twarz”. W VII w. p.n.e. dzikie plemiona Etiopii zdominowane zostały przez ludność semicką przybyłą z Półwyspu Arabskiego. Nazywali się Abisyńczykami. Stąd dwie nazwy tego kraju.
Kontakt z chrześcijaństwem Etiopczycy mieli od samego początku. Dzieje Apostolskie wspominają o przyjęciu chrztu przez urzędnika dworskiego królowej Etiopii (8,26-39). Faktyczny jednak rozwój chrześcijaństwa w tym kraju nastąpił dopiero w IV w. głównie na skutek misyjnej działalności mnichów koptyjskich. Już w 331 r. Etiopia uzyskała swojego pierwszego biskupa. Około 500 roku do Etiopii przybyła grupa mnichów - uciekinierów z Syrii, prześladowanych za wyznawanie monofizytyzmu.Ich filozofia, przenikająca także z Kościoła Koptyjskiego, znalazła swoich zwolenników również w Etiopii. Znawcy twierdzą jednak, że monofizytyzm w tym kraju nigdy nie posunął się tak daleko jak na hellenistycznym Wschodzie. Tym niemniej prawosławny Kościół Etiopii do dziś zaliczany jest do kościołów monofizyckich.
W V wieku w Etiopii powstają pierwsze klasztory. Mnisi przystąpili do tłumaczenia na język miejscowy (gheez) Pisma Świętego Nowego Testamentu, ksiąg liturgicznych oraz dzieł teologicznych. Klasztory stawały się silnymi ośrodkami życia religijnego. Mnisi aktywnie prowadzili działalność misyjną wśród ludności z sąsiednich regionów. Po podboju Afryki północnej i Półwyspu Arabskiego przez mahometan w VII w. Etiopia została praktycznie odcięta od swoich korzeni - Kościoła Koptyjskiego w Egipcie i znalazła się w izolacji. Przez pewien czas nie było tu nawet biskupa. Kolejne wieki charakteryzują się walką etiopskich chrześcijan o przetrwanie, wobec ataków ze strony islamu. Ostatecznie mahometanie wkroczyli tu w IX wieku.
Centrum chrześcijaństwa Etiopii stanowiło królestwo Axum. W XIII w. powróciła do władzy dynastia uważana za potomków króla Salomona i królowej Saby. Królowie ci mianowali się jako „królowie królów”. Taki sam tytuł nosił ostatni król Etiopii Hajle Sellasje. W królestwie tym Kościół ogrywał istotną rolę w życiu kraju, tworzeniu się wszelkiego rodzaju tradycji religijnej i kulturalnej. Duchowieństwo i mnisi zyskali wysoki status społeczny, który trwa do dziś. W XVI wieku, przy udziale sił zbrojnych Portugalii, mahometanie zostali definitywnie wyparci z Etiopii. Z pojawieniem się Portugalczyków, do Etiopii przybyło kolejne zagrożenie - jezuici. Podjęta przez nich latynizacja miejscowych chrześcijan nie znalazła poparcia u władz i wkrótce zakończyła się wypędzeniem misjonarzy z kraju. Tak więc Etiopia uwolniła się zarówno od mahometan jak i łacinników. Z uwagi na to, że Kościół etiopski powstał praktycznie z Kościoła koptyjskiego w Egipcie, biskupów dla Etiopii mianował koptyjski patriarcha w Aleksandrii. Wyboru dokonywano pośród mnichów koptyjskich.
W 1896 r. król Menelik II przeniósł stolicę kraju z Axum do Addis Abeby. Zaczęła się era silnego państwa. Rząd i władze kościelne zaangażowały się w uzyskanie niezależności Kościoła od patriarchy aleksandryjskiego. Niezależność tę osiągnęli dopiero w 1959 r. Pierwszym patriarchą Autokefalicznego Kościoła Etiopii został archimandryta Bazyli. Symbolem tych zmian było zniesienie dotychczasowej nazwy biskupów mianowanych przez Koptów - abuna - i ustanowienie tytułu patriarchy jako „Katholikos” (t.j. powszechny). Utworzenie patriarchatu etiopskiego przyczyniło się do wyjścia Kościoła z izolacji i zaangażowanie się w ruch ekumeniczny i misyjny. Utworzono nowe diecezje w Ameryce Centralnej, Trynidadzie i na Karaibach. Konferencja Kościołów Wschodnich w Addis Abebie w 1965 r. wyraźnie pokazała, że Etiopski Kościół Prawosławny stał się jedną z dominujących sił we wschodnim chrześcijaństwie.
Prawosławny Kościół Etiopski podzielony jest na 12 diecezji. Jedna z diecezji znajduje się w Jerozolimie. W Kościele posługę duchowną prowadzi aż 60 tysięcy księży. Wobec braku seminariów, poziom wykształcenia duchowieństwa jest dość niski; zdecydowanie jest wyższy u mnichów. W Etiopii jest ponad 800 klasztorów, w których przebywa ok.12 tysięcy mnichów.
W liturgii Kościoła etiopskiego można zauważyć wpływy tradycji syryjskiej i koptyjskiej. Do tego dochodzą różnego rodzaju zwyczaje ludowe, np. ceremonie śpiewania i tańczenia w rytmach afrykańskich przy użyciu instrumentów perkusyjnych. Centralne miejsce w liturgii odgrywa oczywiście Eucharystia. Specjalne miejsce w życiu Kościoła posiada też post. Etiopczycy poszczą w każdą środę i piątek. Ogółem wierni poszczą 186 dni w roku. Obowiązują też niektóre zwyczaje żydowskie jak obrzezanie, święcenie szabatu i potrawy koszerne. W kalendarzu liturgicznym znajduje się 8 świąt wielkich, dotyczących najważniejszych wydarzeń z życia Chrystusa i 33 święta ku czci Bogarodzicy i świętych.
Ciekawostką jest łączność Kościoła Koptyjskiego z Ziemią Świętą. Kontakty te sięgają czasów apostolskich. Święty Hieronim pisał w IV w. że do Jerozolimy przybywają codziennie tłumy mnichów z Indii, Persji i z Etiopii. W czasie wypraw krzyżowych Etiopczycy pełnili już posługę przy Grobie Chrystusowym. I tak jest do dzisiaj. Posiadają w Palestynie 6 swoich klasztorów: 3 w Jerozolimie, po jednym w Betlejem, Betanii i Jerychu. Główny klasztor znajduje się w pobliżu Grobu Chrystusowego. Przebywa w nim 25 mnichów i biskup. Klasztory są bardzo biedne jak i cała społeczność Etiopii. Swoją charakterystyczną obecność w Jerozolimie w okresie Wielkiej Nocy wyraźnie zaznaczają liczne grupy pielgrzymów z Etiopii. Kobiety i mężczyźni ubierają się na biało.
Prawosławny Kościół Etiopii to prawie dwa tysiące lat dziejów, wiary i świadectwa. Tylko Kościół w Armenii jest starszy niż w Etiopii. Etiopia jest fenomenem w skali światowej, a to z racji niezwykłego budownictwa sakralnego. Podobnie jak w Kapadocji (dzisiejsza Turcja) kościoły w Etiopii były wykuwane w litej skale. I tak w XII – XIII w. powstało w ten sposób ponad 200 kościołów, z tego 12 wykutych w skale monolitów bez dodatków cegły czy innych materiałów. Znajdują się one w głównie w rejonie Lalibella – świętego miasta chrześcijan. Kościoły te powstawały w taki sposób, że najpierw wykuwano w skale rów, głębokości kilkunastu metrów, wokół zaplanowanego kwadratu czy prostokąta. Następnie wkraczano do powstałej bryły wykuwając całe niezwykłe wnętrza świątyń. Na płaskich dachach, zwykle nie wystających poza otaczający teren, wykuwano duże krzyże. Przy budowie zatrudnionych było nieraz do 40 tys. robotników. Świątynie więc powstawały dość szybko. Posiadają różnoraką architekturę wnętrz. Te niezwykłe obiekty sakralne są najmniej znanym ósmym cudem świata i w pełni na to miano zasługują. Najpiękniejszy kościół powstał pod wezwaniem św. Jerzego, często uznawany za symbol Etiopii. Wykuty na planie symetrycznego krzyża, przypomina wieżę schodzącą w litej różowej skale na głębokość 15 metrów i jest odebranym ziemi monolitem. Wnętrza kościołów posiadają bogatą ornamentykę i wiele naściennych ikon. Kościoły Etiopii zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Według podań w Axum przechowywana jest Arka Przymierza - relikt z czasów Mojżesza i największa świętość Izraelitów. Miejsce jej przechowywania jest od wieków objęte ścisłą tajemnicą. Dla potrzeb kultowych w Etiopii jest sporządzona jej kopia. Wynosi się ją w dniu święta Chrztu Pańskiego, najbardziej barwnego święta Etiopii. Bardzo uroczyście obchodzi się też święta Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy. Niezwykłe ceremonie towarzyszą świętu Podniesienia Krzyża Pańskiego. Mianowicie - istnieje tradycja rozpalania ognisk. Następuje to po modlitwach i błogosławieństwu kapłana. Identyczną tradycję spotkałem np. w Iraku. Z wyjaśnień miejscowych chrześcijan wynika, iż zwyczaj ten wiąże się z faktem palenia ognisk przez żołnierzy rzymskich, którzy w ten sposób w ciągu jednej nocy przekazali do Bizancjum do cesarza Konstantyna, informację o znalezieniu przez św. Helenę Krzyża Chrystusowego. Być może tradycja ta z Małej Azji dotarła aż do Centralnej Afryki.
I na zakończenie - według naukowców Etiopia to kolebka ludzkości. W 1974 roku znaleziono tu szkielet istoty ludzkiej żyjącej 3,2 mln lat temu. Jest to szkielet kobiety - pramatki ludzkości. Nazwano ją umownie Lucy. Znajduje się obecnie w muzeum w Addis Abebie.
| 